EDEBİYATTA VE SANATTA ZEYTİN AĞACI
Edebiyatta Zeytin Ağacı:
Zeytin ağacının vazgeçtiği yerde Akdeniz biter¨
Georges Duhamel
Herkes tarafından bilinen, Bedri Rahmi Eyüboğlu’nu şarkıya da güfte olmuş ‘Sitem’ başlıklı şiirinin dizeleri zeytin ağacı ile insanoğlunun sırdaşlığını, dostluğunu anlatır:
“Önde zeytin ağaçları arkasında yar
Sene 1946
Mevsim sonbahar
Önde zeytin ağaçları neyleyim neyleyim
Yar yar…
Seni kara saplı bir bıçak gibi sineme sapladılar...”
Zeytin ağacını türkülerde, şarkılarda, şiirlerde buluruz. Kiminde sevginin mekânı, kiminde mutluluğun şahidi, kiminde acının tanığıdır.
Zeytin ağacı Anadolu’nun aynası olmuştur sazlarda ve sözlerde.
Ruhi Su, o derin ve görkemli sesiyle Anadolu insanına olan sevdasını bir Ege türküsünde bir garip zeytin ağacına anlatır:
“Evlerinin önü zeytin ağacı
Dökülmüş yaprağı kalmış siyeci
Eğer gönlün bende yok ise
Sen bana kardaş de canım ben sana bacı”.
Türk dilinin ölümsüz ustası Nazım Hikmet, ölümü ve yaşamı sorgularken, On binlerce yıllık geçmişi olan Zeytin Ağacını ölümsüzlük ve yaşam ile bağdaştırır:
“Yaşamayı ciddiye alacaksın
Öylesine ciddiye alacaksın ki
Mesela yetmişinde bile zeytin ağacı dikeceksin
Öyle çocuklara falan kalır diye değil
Ölümden korktuğun halde
Ölüme inanmadığın için…”
Yine Nazım Hikmet, “Memleketimi seviyorum” diyerek başladığı şiirinde memleketi tasvir ederken zeytini de sayar:
‘’Memleketim;
Ankara ovasında keçiler:
kumral, ipekli, uzun kürklerin pırıldaması.
Yağlı, ağır fındığı Giresun’un.
Al yanaklan mis gibi kokan Amasya elması,
Zeytin, incir, kavun
ve renk renk
salkım salkım üzümler’’
Behçet Kemal Çağlar, Anadolu’ya yazdığı Güzelleme’de bu diyarın bir güzelliği olarak zeytinin kutsal kitaplarda, özellikle de Kuran’da da adının geçmesinden dolayı “tanrı yeşili” diye vasıflandırdığı zeytini de sayar.
‘’Tanrı yeşili zeytin,
çoban yeşili söğüt,
Halk türküsünde isyan,
atasözünde öğüt,
Ey gümüş, kömür, demir ve kükürt diyarı hey!’’
lhan Berk, “Ne Böyle Sevda Gördüm Ne Böyle Ayrılıklar” isimli şiirinde bir manzara tasvir eder.
‘’Bir ceylan su içmeye iner,
çayırlar büyür,
atlara su verilir.
Her akşam seninle Yeşil bir zeytin tanesi
Bir parça mavi deniz alır beni’’
Cahit Külebi “Denizin Getirdikleri” şiirinde zeytin ağaçlarının bereketinden üretkenliğinden bahsederek bizi bir ana gibi emzirdiği söylemektedir
‘’Yabancımız değil bağlar bahçeler Zeytin ağaçlarımız...
O ağaçlar ki anamız gibi Durmadan emzirirler.’’
Zeytin fidanı da insanlarda bir umut, geleceğe güvenle bakma simgesi olmuştur.
“Eski Ahit”, “Tanrıyla yapılan eski antlaşma” denilen Tevrat’ın Mezmurlar bölümünde, 128.Mezmur’da, Hacc’a giden Musevi’ler okudukları İlahi’de, mutluluğu zeytin fidanıyla bağdaştırır:
“...Evin içinde karın
Meyveli asma gibi olur
Oğulların sofranın çevresinde
Zeytin fidanları gibi olur...”
Zeytin ağacı mütevazidir ama gönlü ganidir!
Olgun zeytin ağacı doğadaki canlılığın, bereketin ve dayanıklılığın, gücün, ezelin ve ebedin simgesi olarak insanlara ilham kaynağı olmuştur.
Sanatta Zeytin Ağacı:
Sanat eserlerinde insanlık tarihi kadar eski olan zeytin ağacını zeytin ağacı birçok sanat eseri için barış, doğurganlık ve zaferin sembolü olarak kullanılmıştır. Zeytin Ağacı mozaik, heykel, resim alanlarında da ilham kaynağı olmuş, kendine bu alalnlarda yer bulmuşturVincent van Gogh
Zeytin ağacı konulu sanat eserleri düşünüldüğünde akla ilk olarak Hollandalı Ressam Vincent Van Gogh’un eserleri gelir. Van Gogh’un zeytin ağaçlarının farklı mevsimlerdeki görünümlerini resmettiği tam 15 adet eseri vardır. Bu eserler, zeytin ağacı üzerinden hayat, hasat ve ölüm döngüsünü anlatır. Van Gogh zeytin hasadı konulu tabloları ile de insanın doğa ile uyumunu ele alır.
Claude Monet denildiği zaman genellikle ilk olarak akla Nilüferler tabloları gelir. Van Gogh’un yanı sıra Claude Monte’nin de ‘‘Morena Bahçesindeki Zeytin Ağacı’’ adındaki tablosunda doğanın insanda oluşturduğu hisleri yansıtır..